Λεφτά υπάρχουν….

Της Βάσιας Μπαριάμη*

Σκοντάφτοντας πάνω σε αυτό το επιστημονικό άρθρο, αναπόφευκτα θαρρώ φέρνει κάνεις στο μυαλό του την ιστορική πλέον αναγγελία του πρώην Πρωθυπουργού. Η επιστήμη ίσως έχει και εδώ μια πιθανή εξήγηση!

Οικονομολόγοι/συμπεριφοριολόγοι του Πανεπιστημίου της Βόννης κάνουν λόγο για μια διανοητική κατάσταση που ορίζουν ως «ψευδαίσθηση χρήματος». Πρόκειται για την αδυναμία των ανθρώπων να δουν πέρα από τις απόλυτες τιμές, την πραγματική αγοραστική δύναμη των χρημάτων τους. Καταφέρνουν δε να αποδείξουν ότι η σκέψη και μόνο του χρήματος διεγείρει κέντρα του εγκέφαλου που είναι υπεύθυνα για την αίσθηση ευχαρίστησης, πληρότητας και ανταμοιβής.

 Σιγά τη διαπίστωση, θα σκεφτούν οι φίλοι αναγνώστες που ζουν με γνώμονα το «Ψωνίζω άρα υπάρχω» και βγαίνουν οπλισμένοι με τις πιστωτικές για «shopping therapy» μετά από μια δύσκολη μέρα στη δουλειά! Μια σύντομη όμως ιστορική αναδρομή θα έρθει να πείσει τους σκεπτικιστές ότι η εύρεση επιστημονικών αποδείξεων για το «προφανές», ήταν ανέκαθεν πονοκέφαλος για τους σοφούς (βλέπε Νεύτωνας-βαρύτητα, Γαλιλαίος-«…και όμως γυρίζει» κ.α).

Οι Weber et.,al PNAS 2009 στο άρθρο τους ορίζουν την «ψευδαίσθηση χρήματος» ως μια παρέκκλιση από την αποδεκτή λογική, που θέλει τους πολίτες να  έχουν συνείδηση της πραγματικής αγοραστικής δύναμης των χρηματικών τους απολαβών.

Εικοσιτέσσερις (24) εθελοντές ηλικίας 21-32 ετών έλαβαν μέρος σε μια σειρά απλών ερωτήσεων. Προηγουμένως τους είχε ζητηθεί να αξιολογήσουν οικονομικά ως πλεονεκτικές ή όχι, μια σειρά οικονομικών καταστάσεων προκειμένου να διαπιστωθεί αν μπορούσαν να κατανοήσουν στην πράξη οικονομικές έννοιες, όπως πραγματική αγοραστική δύναμη, πληθωρισμός κ.α.

 Στο τέλος των ερωτήσεων τους ανακοινωνόταν ο μισθός που κέρδισαν . Ο μισθός ήταν είτε ψηλός, είτε χαμηλότερος κατά 50% και οι εθελοντές έπρεπε να ξοδέψουν τα χρήματα επιλέγοντας από δύο καταλόγους προϊόντα όπως CDs, DVDs, ηλεκτρονικές συσκευές, βιβλία, κ.ά. Οι κατάλογοι διέφεραν μόνο στις τιμές, οι οποίες ήταν 50% χαμηλότερες στους εθελοντές με τους 50% χαμηλότερους  μισθού.

Οι ερευνητές χρησιμοποιούν αξονική τομογραφία (fMRI) για να δείξουν ότι στους εθελοντές με τους μεγαλύτερους μισθούς παρατηρείται εντονότερη δραστηριότητα στα κέντρα εκείνα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για αισθήματα ευχαρίστησης και ανταμοιβής, παρότι η αγοραστική δύναμη τόσο των υψηλόμισθων όσο και των χαμηλόμισθων είναι ίδια. Ο επικεφαλής καθηγητής κος Φοκ (Falk) τονίζει την σημασία των αποτελεσμάτων αυτών μιας και πρώτη φορά η οικονομική θεωρία της «ψευδαίσθησης χρήματος» επιβεβαιώνεται πειραματικά με αξονική τομογραφία και όχι μόνο με απλά ερωτηματολόγια.

Αυτό που μας λέει λοιπόν η έρευνα είναι πως, ενθουσιαζόμαστε από τα αριθμητικά ψηφία και όχι από την πραγματική αγοραστική δύναμη που έχουν αυτοί οι αριθμοί-χαρτιά στα χέρια μας.

Αν και δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω την έρευνα που δημοσιεύεται και σε ένα από τα εγκυρότερα επιστημονικά περιοδικά (PNAS) link, μου γεννιέται αναπόφευκτα (με μια δόση χιούμορ πάντα) το εξής ερώτημα: Μπορεί οι λίγοι μεν, αντιπροσωπευτικοί δε, εθελοντές που έλαβαν μέρος στην εν λόγω έρευνα να υποβλήθηκαν σε εξετάσεις που απέκλειαν τυχόν νευρολογικές ή ψυχιατρικές διαταραχές, όμως για τσιγκουνιά ελέχθησαν? Μήπως δηλαδή η νεοορισθείσα «ψευδαίσθηση χρήματος» δεν είναι ακριβώς ψευδαίσθηση για κάποιους, κατά τη λογική: Καλυτέρα να αποταμιεύω ένα υψηλό μισθό… Δεν ξοδεύω που δε ξοδεύω τίποτα!

* Η Βάσια Μπαριάμη είναι Βιολόγος και υποψήφια Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης